“Het worstcasescenario is aan het uitkomen.” Havens bereiden zich voor op minstens een meter zeespiegelstijging tegen 2100.
Hoe wapenen de havens zich tegen de versnelde stijging van de zeespiegel, die door wetenschappers geraamd wordt op minstens een meter tegen 2100? “Tot nu zijn echter de zwaarste voorspellingen uitgekomen, waardoor het een ernstige optie wordt om rekening te houden met een stijging van meerdere meters”, zegt Youri Meersschaut van de afdeling Maritieme Toegang. “De levensduur van havendammen en sluizen zal snel afnemen.”
Op de klimaattop in september was de VN-groep van wetenschappers IPCC formeel: de opwarming van de aarde is de laatste jaren versneld. Hierdoor smelten de poolkappen en gletsjers vlugger weg dan verwacht en zal de zeespiegel met minstens een meter stijgen tegen 2100. Een periode van tachtig jaar: dat is morgen. De laaggelegen gebieden, waar 10% van de wereldbevolking woont, zijn direct bedreigd. Bij de Vlaamse afdeling Maritieme Toegang, bevoegd voor de havens, gaan de alarmbellen af.
Stijging tot drie meter
“Wat ons het meeste zorgen baart, is dat van de voorspellingen uit de jaren ‘90 het worstcasescenario is uitgekomen”, zegt Youri Meersschaut, celhoofd Milieu & Informatica. “De geologische stijging met 2 cm in de vorige eeuw was een bekend fenomeen. En sinds 2000 houden we voor kades en dijken rekening met 60 cm voor dagdagelijkse omstandigheden en 80 cm bij stormgebeurtenissen. Maar nu gaat het om minstens een meter en het kan zelfs nog hoger uitvallen wanneer de CO2-uitstoot blijft toenemen. De Vlaamse regering hield in haar Kustvisie in 2017 al rekening met een zeespiegelstijging van twee tot drie meter. Dit moeten we meenemen in alle bouwtechnische ontwerpen en in beschermende maatregelen.”
Schepen worden raceboten
Wordt de scheepvaart gebaat door hoger water en dus meer potentiële diepgang? “Dit zou in principe interessant kunnen zijn voor een rivierhaven als Antwerpen maar zo werkt het niet. Een grotere diepte kan de ‘getijslag’ vervormen waardoor het water bij opkomend tij sneller het estuarium binnenstroomt. We kennen dat effect sinds de zandwinning en de baggerwerken in de Schelde: die hebben de getijdegolf tussen Vlissingen en Antwerpen verkort: van 2,5 tot 2 uren. Als dit venster nóg eens verkleint, moeten de schepen raceboten worden om binnen het hoogwaterslot te blijven. Met dus meer risico’s in de bochtige rivier. In het kader van de Vlaams-Nederlandse samenwerking voor het Scheldesysteem gaan we dit de komende drie, vier jaar onderzoeken.”
Levensduur van infrastructuur
Het moeilijkste is volgens Meersschaut de harde infrastructuur. “De grootste zorg is de onzekerheid over de versnelde stijging na 2050. Hoe snel zal de levensduur van sluizen, stuwen en havendammen afnemen? Vroeger was de vuistregel dat havenconstructies honderd jaar moesten meegaan. Bijvoorbeeld de havendammen in Zeebrugge uit de jaren ‘70 en ‘80 kunnen wel nog een stootje verdragen. Maar heel veel infrastructuur zal relatief binnenkort niet meer functioneren. En hoe duur worden nieuwe constructies die bestand zijn tegen een worst-worst-worstcasescenario van drie tot vier meter stijging? We hebben bovendien geen tijd: de keuzes moeten we nu maken want het duurt twintig jaar om een werk te realiseren.”
Taskforce Oostende
“Onze bekommernis om de zeespiegelstijging was al 25 jaar latent aanwezig maar wordt nu urgent”, zegt Luc Van Damme, technisch adviseur van Haven Oostende. “Een hogere waterkolom veroorzaakt bijvoorbeeld hogere golven en dat zullen de kusthavens Oostende, Zeebrugge, Nieuwpoort en Blankenberge het eerst voelen. Vooral de zeesluizen zijn kritische plekken. In Nieuwpoort bouwt de Vlaamse overheid momenteel een stormvloedkering. Maar dat is niet praktisch in grote havens met veel scheepvaart. Daar bouw je beter verhoogde stormmuren rondom het havengebied. Zo doen we het in Oostende en het gebeurde recent ook in Blankenberge.”
Haven Oostende richtte een interne taskforce op. “Nieuwe gebouwen binnen het getijgebied van de haven krijgen een verhoogd vloerniveau van bijvoorbeeld 30 cm. We overleggen ook met De Vlaamse Waterweg en de polderbesturen want bij een hogere zeewaterstand kunnen de polders moeilijker afwateren. We werken nauw samen met de Vlaamse overheid en de andere havens. De zeespiegelstijging staat hoog op de agenda van alle West-Europese havens.”
Expertise uit zeeland
In North Sea Port is aandacht voor een dreigende zee nooit ver weg: het Nederlandse gedeelte van de haven deelde volop in de rampstorm van 1 februari 1953. “We zijn in de eerste plaats beducht voor de combinatie van een verhoogde zeespiegel met springtij en wind”, zegt communicatiemanager Johan Bresseleers. “Enerzijds is dit koffiedik kijken, anderzijds haalden we in de fusiehaven North Sea Port de eeuwenlange ervaring van onze Nederlandse collega’s binnen. Bijvoorbeeld de provincie Zeeland en Hogeschool Zeeland maakten een studie over vluchtlocaties. Het Gentse havengedeelte zit voorlopig beschermd achter de sluis in Terneuzen. Maar als daar de komende decennia geen extra maatregelen komen, zal de zee ook die barrière vroeg of laat omspoelen en wordt meteen de Vlaamse haveninfrastructuur getroffen. De grote vraag is hoe je de logistieke keten blijft organiseren wanneer bijvoorbeeld wegen en spoorwegen door het water bedreigd worden. We moeten ook rekening houden met de woongebieden van de mensen die in de haven werken.”
Roel Jacobus
