De jaarlijkse productiemeting van Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland geeft aan dat het productievolume van de 31 grootste industriële sites het afgelopen jaar is teruggevallen tot 55 miljoen ton. “Een krimp van 12 miljoen ton tegenover het recordjaar 2018. Daarmee zitten we opnieuw op het niveau van het jaar 2000. Dit is zeer verontrustend. Zoiets hebben we de voorbije veertig jaar nooit meegemaakt”, klinkt het bij Voka – Kamer van Koophandel Antwerpen-Waasland.

Sinds 1980 monitort de Antwerpse afdeling van Voka nauwgezet de productie van de belangrijkste industriële sites in de regio.”Die bedrijven bezorgen ons die cijfers elk jaar onder strikte confidentialiteit”, aldus Voka. “Dat gaat over zeer gevoelige informatie. Wij anonimiseren die informatie en tellen de tonnages op. Die index werd in het leven geroepen om ons een precies beeld te geven van hoe onze industriële cluster ervoor staat op gebied van duurzame groei.”

Structureel karakter

En dat blijkt vandaag zeer zorgwekkend: de cijfers tonen een krimp van 12 miljoen ton of 18% tegenover het recordjaar 2018. “Sinds het begin van de meting, veertig jaar geleden, laat de index een bijna continue stijging van de productievolumes optekenen. Op een paar knikjes na, zoals de sluiting van Opel Antwerpen in 2010 en de covidcrisis in 2020. Na elke dip zagen we telkens een vrij krachtig herstel, zodat de curve structureel stijgend bleef. Dat leek aanvankelijk ook te gebeuren na de coronacrisis. In 2021 knoopten we vrij snel weer aan met groei. Maar vorig jaar donderde de productie naar beneden, zodat we nu weer op het niveau zitten van twintig jaar geleden”, aldus Voka.

Verontrustend is dat de daling dit keer een structureel karakter heeft. “Vooral die vaststelling dat de daling dit keer breed over de hele industriële cluster gespreid is, moet voor iedereen een duidelijk alarmsignaal zijn”, waarschuwt Voka. “Want dat betekent dat het algemene investerings- en ondernemingsklimaat in onze regio achteruit gaat. We hebben een ernstig competitiviteitsprobleem ten opzichte van het buitenland. Dat vertaalt zich voor het eerst in bedrijfssluitingen, technische werkloosheid en afslankingen in de industrie in het havengebied. Dat zijn allemaal onheilspellende signalen.”

Als oorzaken verwijst Voka naar de gestegen energie-, grondstof- en personeelskosten, die de concurrentiepositie van de bedrijven hier tegenover het buitenland hebben verzwakt. “Maar er is ook de kost van de strenge Europese richtlijnen en de regionale vertaling ervan”, zegt Voka. “Dat leidt tot complexe regelgeving en rechtsonzekerheid in vergunningsdossiers. Terwijl rechtszekerheid cruciaal is voor ondernemingen. ​Bovendien worden onze ondernemingen geconfronteerd met import uit andere werelddelen van producten waarvan de productie in Europa structureel duurder is.”

Haven

Alfaport Voka, dat alle havengerelateerde bedrijven vertegenwoordigt, waarschuwde eerder al voor “een drama voor de hele economie”. Het reageerde daarmee op de beslissing van de Antwerpse bestendige deputatie om de behandeling van vergunnings­aanvragen maximaal uit te stellen zolang het Vlaams Parlement geen stikstofdecreet heeft goedgekeurd.

“Zij die riepen dat het doemscenario van een totale vergunningenstop fictie was, krijgen nu pijnlijk ongelijk”, zegt Alfaport Voka-directeur Stephan Vanfraechem. “Het is met andere woorden geen vijf voor twaalf meer; we zijn de deadline al ruimschoots voorbij. Voor de industrie maar ook voor de noodzakelijke infrastructuurwerken in de haven is dat een drama.”

Chemie

In een rapport maakte sectorfederatie voor de chemesector essenscia eerder ook al bekend dat de chemie-industrie met een productiedaling van 7% de zwaarste terugval sinds 2009 kende. De benuttingsgraad van de productiecapaciteit daalde tot het laagste niveau in ruim veertig jaar. Dat de sector desondanks relatief goede jaarcijfers kon voorleggen, was vooral een gevolg van door inflatie aangedreven prijseffecten en geeft dus een vertekend beeld.

Met name in Antwerpen laten de gevolgen zich voelen met het afbouwen van banen bij INEOS Phenol en zelfs de sluiting van Arlanxeo. Tijdens een bijzondere ondernemingsraad maakte de directie van chemiebedrijf INEOS Phenol bekend tot 56 banen te willen schrappen op de site in de Waaslandhaven.

Ook hier verwijst de directie naar de uitdagende marktomstandigheden en stijgende energiekosten. “Naast een herschikking van de productieorganisatie en het verbeteren van de werkefficiëntie, voorziet het plan voor herstructurering ook in inspanningen op het vlak van procestechnologie, energie en logistiek”, aldus het bedrijf.

Eerder maakte ook chemiefabriek Arlanxeo, voorheen eigendom van Bayer, bekend dat ze haar vestiging in Zwijndrecht zal sluiten. Daarmee verliezen 278 mensen hun baan. Op de site wordt butylrubber geproduceerd, onder meer voor de farmasector en voor banden van wagens.

“De lessen die we hieruit trekken, is dat er dringend nood is aan een industriebeleid op lange termijn op internationaal niveau”, zegt woordvoerder Gert Verreth van essenscia. “Ook belangrijk is een energievisie op lange termijn. Hier moet goed over worden nagedacht. Het gaat nu iets minder goed, maar de industrie is een cyclisch gegeven. De sector is in transitie als gevolg van de klimaatproblematiek. Er zijn heel wat investeringen aan de gang en die moeten we blijven aantrekken.”