De rol die China heeft gespeeld in de ontwikkeling van het internationale goederenvervoer, kan niet worden overschat. Vandaag staan de geopolitieke machtsblokken steeds meer tegenover elkaar; een gespannen situatie die ook de hele supplychain zoals die vandaag is georganiseerd, onder druk zet. “Ik houd mijn hart vast als China en Europa zich nog meer geopolitiek zouden loskoppelen”, zegt maritiem en haveneconoom Theo Notteboom.

Kunt u even kaderen hoe de rol van China is geëvolueerd in de wereld van het goederenvervoer?

Theo Notteboom (TN): “Tot eind 1980 was China een erg gesloten economie. De Chinese overheid heeft toen beslist om de economie te openen, maar wel heel geleidelijk. Shenzhen in het zuiden werd de eerste vrije economische zone. Dat was de aanzet voor een spectaculaire economische groei. In 2001 is China toegetreden tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO), al is dat lidmaatschap altijd controversieel gebleven omdat China aan sommige regels een eigen interpretatie gaf. Maar op dat moment is de boom helemaal begonnen.”

“Met die sterke economische groei is China zich erg gaan richten op export. Dat is eveneens een proces dat zich eind jaren ‘90 en begin jaren ‘00 heeft voltrokken. Dat resulteerde in een enorme boom in de containertrafiek tussen 2000 en 2007-2008, ook meteen de periode waarin het Deurganckdok op de Antwerpse linkeroever werd gerealiseerd.”

Heel wat productie is dan ook naar China verhuisd, waardoor het land vandaag als ‘fabriek van de wereld’ wordt bestempeld.

TN: “Die trend is in de jaren ‘90 opgekomen. China heeft een zeer agressief beleid gevoerd om zogenaamde ‘foreign direct investments’ aan te trekken, met allerlei gunstregimes zoals het ter beschikking stellen van grond of gunstige taksen. Ook de scheepsbouw is zo grotendeels naar China verhuisd. Vanuit het niets is China een grootmacht geworden in de scheepsbouw. Maar niet alleen is er productie vanuit het Westen naar China gegaan. China zelf heeft eveneens fors geïnvesteerd in productiecapaciteit in eigen land.”

“Belangrijk in dat opzicht is dat China heel sterk heeft ingezet op het samenvoegen van de havens tot zogenaamde ‘port groups’ om de slagkracht van de eigen bedrijven te vergroten. Ook in andere sectoren heeft China dat trouwens gedaan, zoals met COSCO SHIPPING, dat in 2016 fuseerde met China Shipping (intussen COSCO). China telt vandaag meerdere zeer grote spelers die de slagkracht hebben om overal ter wereld zaken te realiseren, zoals bijvoorbeeld COSCO die investeert in havens.”

Vandaag wordt dat model toch in vraag gesteld en bekijkt Europa of er productie kan worden teruggehaald.

TN: “Destijds stelden bedrijven zich daar geen vragen bij en ze deden er natuurlijk zelf hun voordeel mee. Het vrijhandelsdenken nam veel belemmeringen weg. Zo waren er machines nodig voor die productie in China en die kwamen grotendeels uit Duitsland of Japan, landen die op dat vlak een enorme boost kregen. Hier overheerste ook de gedachte dat het Westen de technologie had én de slimme mensen, en dat China het voornamelijk moest hebben van goedkope mankracht. Dat gaat vandaag niet meer op: China heeft nog steeds de mankracht, maar ook de brains en de innovatie. Een voorbeeld om dat te illustreren zijn hun hogesnelheidstreinen.”

Hoe belangrijk is de export vandaag nog voor China?

TN: “De welvaart in China zelf is vandaag op het punt gekomen dat het land zich meer kan toeleggen op de interne economie; de binnenlandse consumptie. Er is een grote middenklasse ontstaan in China met geld, waardoor de Chinezen minder afhankelijk zijn van de export. Die export was altijd de achilleshiel van China omdat het land die nodig had om groei te realiseren.”

“Vandaag is de binnenlandse vraag zelfs belangrijker geworden dan de export voor China. Dat geeft hen meer vrijheid. Het Westen kan China nog steeds pijn doen, maar veel minder, zeker als je kijkt naar wat China in Afrika en Zuid-Amerika allemaal doet. Tegelijk maakt dat het nog complexer voor het Westen om er een vuist tegen te maken. De handelsoorlog die is begonnen onder de voormalige Amerikaanse president Trump, wordt door Biden gewoon voortgezet. Ook in Europa is sterk het gevoel ontstaan dat we cruciale industrieën moeten terughalen, zoals bijvoorbeeld de chipproductie.”

“Alleen houd ik mijn hart vast als China en Europa zich meer zullen loskoppelen, omdat die handel toch de grote ruggengraat vormt van de containertrafiek in de wereld. Vandaag zie je al dat China geopolitiek de kaarten aan het verleggen is, en dat het meer terugplooit op zichzelf en niet-westerse markten. Ik zie vandaag nog weinig westerlingen in China, zelfs aan de universiteiten. Dat heeft deels ook te maken met het beleid dat de EU en de VS voeren, waarbij ze heel expliciet de strategische onafhankelijkheid van China willen en alle investeringen vanuit China onder de loep nemen, zoals bijvoorbeeld de Tollerort Terminal van HHLA.”

Wat kunnen de mogelijke gevolgen zijn?

TN: “We kunnen veel spreken over nearshoring en een deel van de productie kan misschien terugkomen, maar we blijven sterk afhankelijk van Azië en van China in het bijzonder. En voor sommige sectoren is het terughalen van productie nagenoeg onmogelijk. Vandaag is er ook een zeer sterk netwerk van containertrafiek tussen Europa en het verre Oosten, waarbij de grootste schepen diverse grote hubs aandoen, waarop dan wordt aangetakt. Als de trafiek op die grote assen zou afnemen, dan moet heel dat systeem worden hertekend. Dat zal niet van vandaag op morgen zijn, maar het kan dat we over 20 jaar geconfronteerd worden met een fundamenteel ander model.”

“Vandaag zie je dat Europa geopolitiek sterker toenadering zoekt tot India. Dat land is geopolitiek gezien interessant, vanwege de democratie, de aanwezige mankracht en de lage loonkosten. Maar India heeft eveneens problemen om grote projecten te realiseren, iets wat China heeft kunnen oplossen doordat de overheid de touwtjes strak in handen heeft. Cruciaal is wel dat India nog steeds een bevolkingsgroei kent, terwijl dat in China niet meer het geval is.”

Ook in Europa groeit de bevolking niet meer aan.

TN: “Europa heeft inderdaad hetzelfde probleem, maar lost het tekort aan mensen deels op met migratie. De migratiecrisis die we nu doormaken en de beroemde uitspraak ‘wir schaffen das’ van Angela Merkel, moet ook tegen die achtergrond worden gezien. Europa heeft mensen nodig want anders brengt het tekort aan werkkrachten de economische groei in het gedrang. Keerzijde van de medaille is dat migratie ook wel de nodige uitdagingen met zich meebrengt, zoals op het vlak van onderwijs. Dat staat vandaag echt onder druk.”

“In China is migratie op grote schaal voorlopig niet aan de orde, maar het land zal toch iets moeten ondernemen. Het staat namelijk voor de uitdaging dat de bevolkingsaantallen naar beneden gaan, dat er vergrijzing optreedt en dat er te weinig jonge mensen bij komen. China kijkt daarvoor vandaag naar andere Aziatische landen. Wel is het nog steeds zo dat er nog veel high potentials vanuit China naar het Westen gaan, vooral richting de VS en Canada.”

Hoe ziet u de verhoudingen tussen de machtsblokken verder evolueren?

TN: “Mijns inziens is het vanuit strategisch oogpunt niet verstandig om China bij naam te noemen en expliciet te zeggen dat je een beleid ontwikkelt om China buitenspel te zetten, politiek en economisch. Als je China zo behandelt, voelt het zich aangevallen. Er is een enorme trots in China op wat ze bereikt hebben. Zij zien zichzelf als de hardwerkende mensen, die de enorme honger naar consumptiegoederen in het Westen hebben ingelost. China voelt een gebrek aan dankbaarheid op dat vlak.”

“Het Westen is daarin ook niet altijd even consequent. We willen hier bepaalde zaken wanneer het ons uitkomt, tot we ze niet meer nodig hebben en dan gaan we het aanklagen. Een voorbeeld is het onethisch winnen van cruciale grondstoffen voor de productie van batterijen voor elektrische wagens. Eigenlijk is Europa er de medeoorzaak van dat er mistoestanden zijn, eenvoudigweg door de enorme vraag naar groei.”

“Vandaag is er ook veel kritiek op het politieke beleid in China als dictatuur, maar de Chinese man in de straat voelt dat niet zo aan. Er is natuurlijk wel een systeem om iedereen in het gareel te houden, maar elke Chinees is enorm trots op het vaderland en op wat hij heeft kunnen bereiken. Uiteraard is het als overheid makkelijk om dat beleid te verdedigen als het allemaal goed gaat. De Chinese overheid beseft maar al te goed dat het een goednieuwsshow moet blijven, die ook geloofwaardig moet overkomen voor de man en vrouw in de straat.”

Wat als het niet meer goed gaat in China?

TN: “Vroeg of laat zal China zich dan toch meer moeten openstellen voor het buitenland, en dat moet het eigenlijk al doen vanaf de opleidingen. De Chinese universiteiten zetten vandaag al sterk in op het aantrekken van studenten uit de niet-Westerse wereld. Het zou verstandig zijn van China om de deur naar het Westen weer open te zetten. Dat is nu niet het geval en er zijn weinig expats in China en weinig studenten uit het Westen. Het zou gevaarlijk zijn om zich te gaan loskoppelen van elkaar en te vervreemden.”

Hoe kijkt u naar de band van China met Rusland?

TN: “Met een mooi woord is dat pragmatisme, met een lelijk woord is het opportunisme. De nauwe band met Rusland is ook ingegeven door de Chinese nood aan energie om het hele productieapparaat draaiende te houden. Die noden zijn gigantisch, dus als zich een opportuniteit voordoet om daaraan te voldoen, gaat men daarop in. Vandaag zie je trouwens ook een enorme afzet van Chinese e-wagens in Rusland, omdat het Westen sancties heeft ingevoerd voor de autohandel met Rusland.”

“In dat soort dossiers weet China toch wel zeer handig de zaken naar zijn hand te zetten. Een ander mooi voorbeeld is een mogelijk alternatief in Nicaragua voor het Panamakanaal. Officieel was China nooit bij dat verhaal betrokken, maar China steunde Nicaragua wel achter de schermen, om druk te zetten op Panama. Panama was namelijk een van de landen die Taiwan officieel hebben erkend. Op een bepaald moment is een hooggeplaatste van China afgereisd naar Panama, waarna Panama zijn officieel standpunt heeft herzien en heeft bevestigd dat Taiwan wel een provincie is van China. Nadien werd van een mogelijk alternatief in Nicaragua voor het Panamakanaal nooit meer iets gehoord.”

Zal China Taiwan ooit aanvallen?

TN: “China is geen oorlogszuchtig volk. Ze zullen de druk heel hoog houden op Taiwan en het randje van het aanvaardbare opzoeken, maar ik denk niet dat het tot een aanval zal komen. Wel moet men stoppen met China te veel te stigmatiseren, want ook dat kan bijdragen tot een escalatie.”

De rol die China heeft gespeeld in de ontwikkeling van het internationale goederenvervoer, kan niet worden overschat. Vandaag staan de geopolitieke machtsblokken steeds meer tegenover elkaar; een gespannen situatie die ook de hele supplychain zoals die vandaag is georganiseerd, onder druk zet. “Ik houd mijn hart vast als China en Europa zich nog meer geopolitiek zouden loskoppelen”, zegt maritiem en haveneconoom Theo Notteboom.

Kunt u even kaderen hoe de rol van China is geëvolueerd in de wereld van het goederenvervoer?

Theo Notteboom (TN): “Tot eind 1980 was China een erg gesloten economie. De Chinese overheid heeft toen beslist om de economie te openen, maar wel heel geleidelijk. Shenzhen in het zuiden werd de eerste vrije economische zone. Dat was de aanzet voor een spectaculaire economische groei. In 2001 is China toegetreden tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO), al is dat lidmaatschap altijd controversieel gebleven omdat China aan sommige regels een eigen interpretatie gaf. Maar op dat moment is de boom helemaal begonnen.”

“Met die sterke economische groei is China zich erg gaan richten op export. Dat is eveneens een proces dat zich eind jaren ‘90 en begin jaren ‘00 heeft voltrokken. Dat resulteerde in een enorme boom in de containertrafiek tussen 2000 en 2007-2008, ook meteen de periode waarin het Deurganckdok op de Antwerpse linkeroever werd gerealiseerd.”

Heel wat productie is dan ook naar China verhuisd, waardoor het land vandaag als ‘fabriek van de wereld’ wordt bestempeld.

TN: “Die trend is in de jaren ‘90 opgekomen. China heeft een zeer agressief beleid gevoerd om zogenaamde ‘foreign direct investments’ aan te trekken, met allerlei gunstregimes zoals het ter beschikking stellen van grond of gunstige taksen. Ook de scheepsbouw is zo grotendeels naar China verhuisd. Vanuit het niets is China een grootmacht geworden in de scheepsbouw. Maar niet alleen is er productie vanuit het Westen naar China gegaan. China zelf heeft eveneens fors geïnvesteerd in productiecapaciteit in eigen land.”

“Belangrijk in dat opzicht is dat China heel sterk heeft ingezet op het samenvoegen van de havens tot zogenaamde ‘port groups’ om de slagkracht van de eigen bedrijven te vergroten. Ook in andere sectoren heeft China dat trouwens gedaan, zoals met COSCO SHIPPING, dat in 2016 fuseerde met China Shipping (intussen COSCO). China telt vandaag meerdere zeer grote spelers die de slagkracht hebben om overal ter wereld zaken te realiseren, zoals bijvoorbeeld COSCO die investeert in havens.”

Vandaag wordt dat model toch in vraag gesteld en bekijkt Europa of er productie kan worden teruggehaald.

TN: “Destijds stelden bedrijven zich daar geen vragen bij en ze deden er natuurlijk zelf hun voordeel mee. Het vrijhandelsdenken nam veel belemmeringen weg. Zo waren er machines nodig voor die productie in China en die kwamen grotendeels uit Duitsland of Japan, landen die op dat vlak een enorme boost kregen. Hier overheerste ook de gedachte dat het Westen de technologie had én de slimme mensen, en dat China het voornamelijk moest hebben van goedkope mankracht. Dat gaat vandaag niet meer op: China heeft nog steeds de mankracht, maar ook de brains en de innovatie. Een voorbeeld om dat te illustreren zijn hun hogesnelheidstreinen.”

Hoe belangrijk is de export vandaag nog voor China?

TN: “De welvaart in China zelf is vandaag op het punt gekomen dat het land zich meer kan toeleggen op de interne economie; de binnenlandse consumptie. Er is een grote middenklasse ontstaan in China met geld, waardoor de Chinezen minder afhankelijk zijn van de export. Die export was altijd de achilleshiel van China omdat het land die nodig had om groei te realiseren.”

“Vandaag is de binnenlandse vraag zelfs belangrijker geworden dan de export voor China. Dat geeft hen meer vrijheid. Het Westen kan China nog steeds pijn doen, maar veel minder, zeker als je kijkt naar wat China in Afrika en Zuid-Amerika allemaal doet. Tegelijk maakt dat het nog complexer voor het Westen om er een vuist tegen te maken. De handelsoorlog die is begonnen onder de voormalige Amerikaanse president Trump, wordt door Biden gewoon voortgezet. Ook in Europa is sterk het gevoel ontstaan dat we cruciale industrieën moeten terughalen, zoals bijvoorbeeld de chipproductie.”

“Alleen houd ik mijn hart vast als China en Europa zich meer zullen loskoppelen, omdat die handel toch de grote ruggengraat vormt van de containertrafiek in de wereld. Vandaag zie je al dat China geopolitiek de kaarten aan het verleggen is, en dat het meer terugplooit op zichzelf en niet-westerse markten. Ik zie vandaag nog weinig westerlingen in China, zelfs aan de universiteiten. Dat heeft deels ook te maken met het beleid dat de EU en de VS voeren, waarbij ze heel expliciet de strategische onafhankelijkheid van China willen en alle investeringen vanuit China onder de loep nemen, zoals bijvoorbeeld de Tollerort Terminal van HHLA.”

Wat kunnen de mogelijke gevolgen zijn?

TN: “We kunnen veel spreken over nearshoring en een deel van de productie kan misschien terugkomen, maar we blijven sterk afhankelijk van Azië en van China in het bijzonder. En voor sommige sectoren is het terughalen van productie nagenoeg onmogelijk. Vandaag is er ook een zeer sterk netwerk van containertrafiek tussen Europa en het verre Oosten, waarbij de grootste schepen diverse grote hubs aandoen, waarop dan wordt aangetakt. Als de trafiek op die grote assen zou afnemen, dan moet heel dat systeem worden hertekend. Dat zal niet van vandaag op morgen zijn, maar het kan dat we over 20 jaar geconfronteerd worden met een fundamenteel ander model.”

“Vandaag zie je dat Europa geopolitiek sterker toenadering zoekt tot India. Dat land is geopolitiek gezien interessant, vanwege de democratie, de aanwezige mankracht en de lage loonkosten. Maar India heeft eveneens problemen om grote projecten te realiseren, iets wat China heeft kunnen oplossen doordat de overheid de touwtjes strak in handen heeft. Cruciaal is wel dat India nog steeds een bevolkingsgroei kent, terwijl dat in China niet meer het geval is.”

Ook in Europa groeit de bevolking niet meer aan.

TN: “Europa heeft inderdaad hetzelfde probleem, maar lost het tekort aan mensen deels op met migratie. De migratiecrisis die we nu doormaken en de beroemde uitspraak ‘wir schaffen das’ van Angela Merkel, moet ook tegen die achtergrond worden gezien. Europa heeft mensen nodig want anders brengt het tekort aan werkkrachten de economische groei in het gedrang. Keerzijde van de medaille is dat migratie ook wel de nodige uitdagingen met zich meebrengt, zoals op het vlak van onderwijs. Dat staat vandaag echt onder druk.”

“In China is migratie op grote schaal voorlopig niet aan de orde, maar het land zal toch iets moeten ondernemen. Het staat namelijk voor de uitdaging dat de bevolkingsaantallen naar beneden gaan, dat er vergrijzing optreedt en dat er te weinig jonge mensen bij komen. China kijkt daarvoor vandaag naar andere Aziatische landen. Wel is het nog steeds zo dat er nog veel high potentials vanuit China naar het Westen gaan, vooral richting de VS en Canada.”

Hoe ziet u de verhoudingen tussen de machtsblokken verder evolueren?

TN: “Mijns inziens is het vanuit strategisch oogpunt niet verstandig om China bij naam te noemen en expliciet te zeggen dat je een beleid ontwikkelt om China buitenspel te zetten, politiek en economisch. Als je China zo behandelt, voelt het zich aangevallen. Er is een enorme trots in China op wat ze bereikt hebben. Zij zien zichzelf als de hardwerkende mensen, die de enorme honger naar consumptiegoederen in het Westen hebben ingelost. China voelt een gebrek aan dankbaarheid op dat vlak.”

“Het Westen is daarin ook niet altijd even consequent. We willen hier bepaalde zaken wanneer het ons uitkomt, tot we ze niet meer nodig hebben en dan gaan we het aanklagen. Een voorbeeld is het onethisch winnen van cruciale grondstoffen voor de productie van batterijen voor elektrische wagens. Eigenlijk is Europa er de medeoorzaak van dat er mistoestanden zijn, eenvoudigweg door de enorme vraag naar groei.”

“Vandaag is er ook veel kritiek op het politieke beleid in China als dictatuur, maar de Chinese man in de straat voelt dat niet zo aan. Er is natuurlijk wel een systeem om iedereen in het gareel te houden, maar elke Chinees is enorm trots op het vaderland en op wat hij heeft kunnen bereiken. Uiteraard is het als overheid makkelijk om dat beleid te verdedigen als het allemaal goed gaat. De Chinese overheid beseft maar al te goed dat het een goednieuwsshow moet blijven, die ook geloofwaardig moet overkomen voor de man en vrouw in de straat.”

Wat als het niet meer goed gaat in China?

TN: “Vroeg of laat zal China zich dan toch meer moeten openstellen voor het buitenland, en dat moet het eigenlijk al doen vanaf de opleidingen. De Chinese universiteiten zetten vandaag al sterk in op het aantrekken van studenten uit de niet-Westerse wereld. Het zou verstandig zijn van China om de deur naar het Westen weer open te zetten. Dat is nu niet het geval en er zijn weinig expats in China en weinig studenten uit het Westen. Het zou gevaarlijk zijn om zich te gaan loskoppelen van elkaar en te vervreemden.”

Hoe kijkt u naar de band van China met Rusland?

TN: “Met een mooi woord is dat pragmatisme, met een lelijk woord is het opportunisme. De nauwe band met Rusland is ook ingegeven door de Chinese nood aan energie om het hele productieapparaat draaiende te houden. Die noden zijn gigantisch, dus als zich een opportuniteit voordoet om daaraan te voldoen, gaat men daarop in. Vandaag zie je trouwens ook een enorme afzet van Chinese e-wagens in Rusland, omdat het Westen sancties heeft ingevoerd voor de autohandel met Rusland.”

“In dat soort dossiers weet China toch wel zeer handig de zaken naar zijn hand te zetten. Een ander mooi voorbeeld is een mogelijk alternatief in Nicaragua voor het Panamakanaal. Officieel was China nooit bij dat verhaal betrokken, maar China steunde Nicaragua wel achter de schermen, om druk te zetten op Panama. Panama was namelijk een van de landen die Taiwan officieel hebben erkend. Op een bepaald moment is een hooggeplaatste van China afgereisd naar Panama, waarna Panama zijn officieel standpunt heeft herzien en heeft bevestigd dat Taiwan wel een provincie is van China. Nadien werd van een mogelijk alternatief in Nicaragua voor het Panamakanaal nooit meer iets gehoord.”

Zal China Taiwan ooit aanvallen?

TN: “China is geen oorlogszuchtig volk. Ze zullen de druk heel hoog houden op Taiwan en het randje van het aanvaardbare opzoeken, maar ik denk niet dat het tot een aanval zal komen. Wel moet men stoppen met China te veel te stigmatiseren, want ook dat kan bijdragen tot een escalatie.”